زبان کشی و جنگ زبانها!

قوم‌کشی یکی از پیامدهای آسیمیلاسیون یا تحمیل فرهنگی است که در اثر آن به مرور زمان هویت و قومیت گروه اجتماعی از بین می‌رود و جای خود را به مجموعه‌ای از ظواهر سطحی فرهنگی می‌دهد. در روند قوم‌کشی، فرهنگی که جایگزین می‌شود عموماً فرهنگ فاتحان یا استعمارگران یا فرهنگ قوی‌تر ملی است. به این ترتیب با کامل شدن فرایند فرهنگ­زدایی از یک قوم در نهایت آن قوم به مثابه یک گروه متمایز از سایر اقوام از میان می‌رود. زیرا به ناچار در مجموعه بزرگ­تری ادغام می‌شود.

زبان‌کشی یکی از اشکال قوم‌کشی است که به از میان بردن زبان یک جمعیت خاص محدود می‌شود. گاه دیده می‌شود که دولت‌های مدرن به جای استفاده از روش‌های سرکوب‌گرانه که ممکن است به عنوان مخالفت با حقوق بشر مورد انتقاد قرار بگیرند، دست به آموزش اجباری یک زبان دیگر (زبان رسمی) به جز زبان قومی، می‌زنند. به این ترتیب این امر نوعی سیاست توسعه فرهنگی به حساب خواهد آمد. نتایج آموزش اجباری می‌تواند به شکلی یکسان به جمعیت‌های بومی، اقوام بدون دولت یا اقلیت‌های مرزی و هم­چنین به مهاجران برسد و زبان‌های بومی آن­ها را تضعیف کند (برتون، 1380: 189).

سیاست زبانی فقط در صورتی کارآیی خواهد داشت که با مسیر افکار عمومی جامعه هماهنگ باشد. به ندرت می‌توان زبان یا اصلاحات را برخلاف میل مردم به آن­ها تحمیل کرد. آیا می‌توان از زبانی حمایت گردد که گویشوران آن دیگر خواهانش نیستند؟ موضوع صرفاً خود زبان نیست بلکه اهمیتی که گویشوران آن برایش قائلند. نیز مطرح است زبان‌ها عمدتاً به دلیل این­که مردم تصمیم به ترک آن می‌گیرند و آن را به فرزندان­شان منتقل می‌کنند ناپدید می‌شوند. اصطلاح جنگ زبان‌ها استعاره‌ی مناسبی است. اما زبان‌ها به خودی خود قادر نیستند جنگی بر پا کنند. این مردم هستند که برای مبارزه، جنگ یا توافق با یکدیگر تلاش می‌کنند. می‌توان با نگاهی به رابطه بین زبان‌های مردم به روابط تضاد آمیزشان پی برد(کالوه. 1379).

ظاهراً به رغم وابستگی افراد به زبان مادری، پدر و مادر همواره برای موفقیت فرزندان خود آن­ها را در یادگیری زبان قوی‌تر آزاد می‌گذارند و حتی مشوق آن­ها در این امر می‌شوند. زمانی که چنین رفتاری تقریباً عمومیت یافت نسل فرزندانی که با دو زبانگی نسبی خو گرفته باشند خواه ناخواه زبان اصلی خود را زیر تاثیر این زبان خارجی خواهد یافت. هر گاه فشار زبان قوی‌تر به واسطه نفع اجتماعی آن طی دوره‌ای طولانی ادامه یابد حرکت نامحسوسی به سوی یک زبان آمیخته و سپس بدتر از آن ترک زبان اصلی به وقوع خواهد پیوست(مالرب، 1382: 511).

دکتر نرمینه معینیان

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاداسلامی واحد تبریز، گروه علوم اجتماعی

لینک مطلب