زبان می‌تواند اساس اتحاد و همبستگی شهروندان باشد، اما می‌تواند به اختلافات و دودستگی نیز دامن بزند. با همه نگرانی‌هایی که از سازمان ملل گرفته تا شهروندان هر سرزمینی دارند، به نظر می‌رسد این «زبان» نیست که لزوما همبستگی و دودستگی را در میان مردمان یک سرزمین سبب می‌شود بلکه درک مردم و حکومتها از لزوم رفع تبعیض های فرهنگی و زبانی است که مایه دودستگی و یا همبستگی می گردد. در همین راستا نگاهی داریم به اختلافات زبانی در چکسلواکی، پاکستان و کانادا.
چکسلواکی) سال‌ها پیش از فروپاشی مسالمت آمیز چکسلواکی، آموختن، آموزاندن و آموختن به زبان مادری هم برای چک‌ها و هم اسلوواک‌ها، محترم شمرده می‌شد. پس از بهار پراگ در سال ۱۹۶۹، چکسلوواکی به شکل فدرال اداره می‌شد و در هر دو بخش چک و اسلوواکی، زبان مادری هر دو قوم، زبان رسمی و حقوقی بود. تلویزیون دولتی به هر دو زبان خبر پخش می‌کرد و هر دو گروه قومی هر دو زبان را در مدارس می‌‌آموختند. اما اختلافات سیاستمداران چک و اسلوواک، که پس از فروپاشی کمونیسم و آغاز دموکراسی در چکسلوواکی از یکدیگر فاصله گرفتند، چنان بالا گرفت که نهایتا به فروپاشی چکسلوواکی انجامید.
بنگلادش) در سال ۱۹۴۷ پاکستان از هند جدا شد. پنج سال بعد، در ۲۱ فوریه سال ۱۹۵۲ در پاکستان شرقی، پلیس به روی بنگال‌های معترضی که خواهان آموختن به زبان مادری بودند آتش گشود، که چهار نفر بر اثر آن کشته شدند و این حادثه به اعتراضات وسیعی منجر شد که در نهایت به جدائی و استقلال بنگلادش از پاکستان انجامید.
کانادا) در کانادا نیز عدم رسمیت زبان فرانسوی موجب بروز اختلافات گسترده بین مردم فرانسوی زبان بخش کبک با دولت مرکزی می گردد، اعتراضاتی که به انقلاب بدون خونریزی شهرت یافت کانادا را تا آستانه فروپاشی و استقلال کبک پیش برد که البته با درایت نخست وزیر وقت کانادا و رسمیت یافتن زبان فرانسوی در کانادا، اختلافات پایان یافت و آرامش به کانادا بازگشت.
چکسلواکی، پاکستان و کانادا، الگوهایی متفاوت از چگونگی مواجهه دولت مرکزی با تبعیض زبانی هستند. انتخاب با ما است. یادمان باشد میل به جدایی طلبی و اعلام خودمختاری از دولت مرکزی، زمانی بوجود می‌آید که مردمی، احساس سرخوردگی و تحقیر کنند و همواره هویت خود را در مظان اتهام ببیند و مطالبه بدیهی ترین حقوق طبیعی آنها، به اقدام علیه امنیت ملی تعبیر شود.
